TANIM
Stok devir hızı (inventory turnover), stokların likiditesinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir.Stokların devir hızının bulunması için satışların maliyetinin ortalama stok tutarına bölünmesi gerekir.
Stok devir hızı: Satışların maliyeti / Ortalama stoklar
Formüldeki ortalama stoklar, dönem başı ve dönem sonu stoklarının aritmetik toplamlarının 2'ye bölünmesiyle hesaplanır. satışların maliyetinin, güvenilir bir biçimde hesaplanmasının imkansız olduğu durumlarda satışların maliyeti yerine satışlar da kullanılabilmektedir. Ancak satış hasılatı, satış fiyatlarıyla, ortalama stoklar ise maliyet değeriyle gösterildiğinden, oranın pay ve paydasında farklı değerleme ölçüleri kullanıldığından, bu hesaplama biçiminin tutarsız olduğu da belirtilmelidir.
Stok devir hızının artması genellikle firmanın stok yönetiminin daha çok etkinlik kazandığını gösterir. Ancak bu durum göreli olarak firma stoklarının sık sık tükenmesinin bir sonucu da olabilmektedir. Stok devir hızı oranı stokların satışlar yoluyla alacaklara dönüşüm hızı hakkında bilgi verir.
Stok devir hızının göreli olarak düşüklüğü, stokların yavaş hareket ettiğini, ya da işletmenin bazı mallarının modasının geçtiğini gösterir. Devir hızı ağır olan stok türlerini belirleyebilmek için, hammadde ve yarı mamül mallar için ayrı ayrı devir hızı hesaplanır. Devir hızı düşük stokların devri arttırılabilirse ortalama stok süresi azalacağından işletme sermayesine gereksinme de böylece azalır.
Stoklara gereğinden fazla para bağlanması, başka alanlara yeterince yatırım yapılmasına, diğer bir ifade ile karlı yatırım fırsatlarının kaçırılmasına neden olur. Öte yandan stokların çok düşük olması firmanın müşteri kaybetmesine yol açabilir.
Stok dönüşüm hızının bilinmesi halinde, yılın gün sayısı sözkonusu orana bölünerek stok devir süresi kolayca hesaplanabilir. Ancak stok devir süresi doğrudan aşağıdaki formüllede hesaplanabilir:
Stok devir süresi: (Ortalama stoklar * 365) / Satışların maliyeti
Yukaridaki oran, stokların kaç günde bir devrettiğini gösterir. Bir firmanın stok devir hızının düşük olması, aşağıda sıralanan faktörlerin biri ya da birkaçının etkilemesinin sonucu olabilir:
- Üretim ve pazarlama bölümleri arasında koordinasyon eksikliği,
- Fiyat artışı beklentisiyle yapılan spekülatif amaçlı yatırım,
- Stoklar arasında sürümü ağır malların yer alması,
- Yıl sonunda stokların değerinin yüksek gösterilmesi ve
- Firmanın stok kontrol çabalarının yetersizliği.
Stok devir hızının yüksekliği aşağıdaki faktörlere bağlı olabilmektedir:
- Stok kalitesinin yüksekliği,
- Stok kontrolü eksikliği,
- Dönem sonunda stokların bilançoda düşük bir değer ile gösterilmesi,
- Satın alma güçlükleri nedeniyle yapılan stoklama,
- Stok yetersizliği ve
- Stoklar arasında gösterilmesi gereken bazı kalemlerin bilançonun diğer kalemlerinde gösterilmesi.
Stok devir hızının yeterliliği için standart oranların geliştirilmesi kolay olmamaktadır. Ancak bulunan oranın yeterliliğini belirlemede işletmenin geçen yıllarının stok devir hızı ile aynı iş kolundaki diğer işletmelerin oranları ile karşılaştırılarak karar vermek mümkündür.
Bir firmanın faaliyet yapısının değerlendirilmesinde yararlanılacak bir başka oran, faaliyet çemberi ya da nakit dönüşüm süresidir. Faaliyet çemberi, stoklarla alacakların nakde dönüşmesindeki gün sayısını belirler. Bu sürenin kısa olması arzu edilmektedir.
Faaliyet çemberi: Ortalama alacak tahsil süresi + stok devir süresi.
Stok devir hızı: Satışların maliyeti / Ortalama stoklar
Formüldeki ortalama stoklar, dönem başı ve dönem sonu stoklarının aritmetik toplamlarının 2'ye bölünmesiyle hesaplanır. satışların maliyetinin, güvenilir bir biçimde hesaplanmasının imkansız olduğu durumlarda satışların maliyeti yerine satışlar da kullanılabilmektedir. Ancak satış hasılatı, satış fiyatlarıyla, ortalama stoklar ise maliyet değeriyle gösterildiğinden, oranın pay ve paydasında farklı değerleme ölçüleri kullanıldığından, bu hesaplama biçiminin tutarsız olduğu da belirtilmelidir.
Stok devir hızının artması genellikle firmanın stok yönetiminin daha çok etkinlik kazandığını gösterir. Ancak bu durum göreli olarak firma stoklarının sık sık tükenmesinin bir sonucu da olabilmektedir. Stok devir hızı oranı stokların satışlar yoluyla alacaklara dönüşüm hızı hakkında bilgi verir.
Stok devir hızının göreli olarak düşüklüğü, stokların yavaş hareket ettiğini, ya da işletmenin bazı mallarının modasının geçtiğini gösterir. Devir hızı ağır olan stok türlerini belirleyebilmek için, hammadde ve yarı mamül mallar için ayrı ayrı devir hızı hesaplanır. Devir hızı düşük stokların devri arttırılabilirse ortalama stok süresi azalacağından işletme sermayesine gereksinme de böylece azalır.
Stoklara gereğinden fazla para bağlanması, başka alanlara yeterince yatırım yapılmasına, diğer bir ifade ile karlı yatırım fırsatlarının kaçırılmasına neden olur. Öte yandan stokların çok düşük olması firmanın müşteri kaybetmesine yol açabilir.
Stok dönüşüm hızının bilinmesi halinde, yılın gün sayısı sözkonusu orana bölünerek stok devir süresi kolayca hesaplanabilir. Ancak stok devir süresi doğrudan aşağıdaki formüllede hesaplanabilir:
Stok devir süresi: (Ortalama stoklar * 365) / Satışların maliyeti
Yukaridaki oran, stokların kaç günde bir devrettiğini gösterir. Bir firmanın stok devir hızının düşük olması, aşağıda sıralanan faktörlerin biri ya da birkaçının etkilemesinin sonucu olabilir:
- Üretim ve pazarlama bölümleri arasında koordinasyon eksikliği,
- Fiyat artışı beklentisiyle yapılan spekülatif amaçlı yatırım,
- Stoklar arasında sürümü ağır malların yer alması,
- Yıl sonunda stokların değerinin yüksek gösterilmesi ve
- Firmanın stok kontrol çabalarının yetersizliği.
Stok devir hızının yüksekliği aşağıdaki faktörlere bağlı olabilmektedir:
- Stok kalitesinin yüksekliği,
- Stok kontrolü eksikliği,
- Dönem sonunda stokların bilançoda düşük bir değer ile gösterilmesi,
- Satın alma güçlükleri nedeniyle yapılan stoklama,
- Stok yetersizliği ve
- Stoklar arasında gösterilmesi gereken bazı kalemlerin bilançonun diğer kalemlerinde gösterilmesi.
Stok devir hızının yeterliliği için standart oranların geliştirilmesi kolay olmamaktadır. Ancak bulunan oranın yeterliliğini belirlemede işletmenin geçen yıllarının stok devir hızı ile aynı iş kolundaki diğer işletmelerin oranları ile karşılaştırılarak karar vermek mümkündür.
Bir firmanın faaliyet yapısının değerlendirilmesinde yararlanılacak bir başka oran, faaliyet çemberi ya da nakit dönüşüm süresidir. Faaliyet çemberi, stoklarla alacakların nakde dönüşmesindeki gün sayısını belirler. Bu sürenin kısa olması arzu edilmektedir.
Faaliyet çemberi: Ortalama alacak tahsil süresi + stok devir süresi.
ÖRNEK
Örnek oran hesaplamasına buradan ulaşabilirsiniz.
KAYNAK
Finansal Yönetim, Prof. Dr. Niyazi Berk, sf. 48, Türkmen Kitabevi
