TANIM
Alacak devir hızı (accounts receivable turnover), alacakların dolaşım yeteneği ve tahsil süresinden oluşur. Alacak dönme çabukluğu, alacak hesaplarının yılda kaç kez tahsil edildiğini gösterir. Burada temel amaç firma satışlarını azaltmadan satışları olabildiği kadar kısa sürede tahsil etmektir. Kredili satış tutarları biliniyorsa söz konusu tutarların ortalama alacak tutarına bölünmesi ile bulunur. Bu bilinmediği takdirde, kredili satışlar yerine toplam satışlar da alınabilir. Ortalama alacak tutarı, dönem başı ve dönem sonu alacaklarının toplanarak 2'ye bölünmesiyle bulunur. Ortalama alacak hesabı yıllık, altı aylık, üç aylık ya da aylık olarak hesaplanabilir. Oranın payında, işletmenin yıllık satışları (iade ve iskontolar düşülerek), paydasında bilançodaki senetli ve senetsiz alacaklarının toplamı yer almaktadır:
Alacakların devir hızı: Kredili satış tutarı (net) / Ortalama ticari alacaklar
Alacak dönme hızı çabukluğu (devir hızı), genellikle firmanın müşterilerden alacakların hangi hızla tahsil ettiğini gösterir. Tahsil edilen alacaklar arttıkça, bu tutarlar yeniden yatırımlara yöneltildiği için, firmanın likiditesi ve karlılığı da artmaktadır. Yüksek bir alacak dönüşüm hızı, firmanın katı bir alacak politikası izlediğini ve yüksek risk sınıfındaki müşterilere satış yapmadığını gösterebilir. Kuşkusuz böyle bir politikanın işletme satışlarını azalması böylece karlılığını düşürmesi yönünde bir etkisi de olmaktadır. Alacak devir hızının düşük olması ile firma , marjinal müşterilere de satış yaparak ve uzun ödeme süresi tanıyarak, satışlarını maksimum kılmayı amaçlayabilir.
Alacakların ortalama tahsil süresi ise yılın gün sayısı (365) alacak dönme çabukluğuna bölünmesi ile hesaplanabileceği gibi, doğrudan aşağıdaki formülle de hesaplanabilir:
Alacakların Tahsil Süresi: (Ticari alacaklar * 365) /Yıllık kredili satış tutarı (net)
Batı pazarlarındaki uygulama deneyimlerine göre alacakların ortalama tahsil süresinin kredili satışların süresine yapılacak 1/3'lük ek süreyi aşmaması gerekir. Öte yandan bir işletmenin alacak dönüşüm hızının yüksek olması, standarttan daha düşük bir likidite oranı ile çalışabileceğini ve bu özelliği nedeniyle diğer işletmelere oranla daha yüksek tutarda borçlanabileceğini gösterir.
Bir firmanın alacak devir hızının düşük olması, büyük oranda firmanın finansal yönetim yapısıyla yakından ilgilidir. Alacak devir hızının düşük olması çoğu zaman ilgili firmanın alacak tahsil politikasının etkin olmamasından kaynaklanır. Diğer yandan bu durum firmanın vade fark yoluyla pazar ortalamalarından daha yüksek bir gelir elde etmek isteğinin sonucu da olabilmektedir. Alacak devir hızının düşük olması firmanın alacaklarını tahsil edememe riskini arttırdığı için gelirlerin artması her zaman gerçekleşmez. Bu yolla başarı sağlamanın temel üstünlüğü, müşterilere sağlanan ek ödeme sürelerinin firmanın pazar payı üzerindeki olumlu etkisidir.
Finansal yönetici, alacakların tahsil hızının yavaşlama nedenlerini araştırmalıdır. Alacak tahsil süresinin artmasının muhtemel bir nedi de, firmanın giderek marjinal müşterilere daha çok satış yapmasıdır. Hangi müşteri grubunun firmanın alacak tahsil hızını azalttığını belirlemede alacakların yaş çizelgesinden yararlanılabilir.
Bu yöntemde, geçmiş aylara ait alacakların henüz tahsil edilemeyen bölümü dönem sonundaki alacak tutarına oranlanarak her ay doğmuş olan alacakların toplam alacaklardaki payı belirlenmektedir. Söz gelimi bir firma, Aralık sonu itibariyle analiz ediliyorsa alacakların doğdukları aylar itibariyle toplam alacaklara oranının aşağıdaki gibi olduğunu kabul edelim:
Aralık Kasım Ekim Eylül Ağustos ve Önceki Aylar Toplam
%35 %25 %20 %11 %9 %100
Söz konusu işletmenin, kredili satışlarında vade 91 gün ise firma alacaklarının %80'inin henüz vadesinin dolmadığı görülmektedir. Öte yandan, vadelerinin dolmasından itibaren alacakların %11'inin 1 aya kadar, %9'unda ise iki ay ve daha fazla gecikme olduğu görülmektedir. Vadeleri dolmasına karşın, tahsil edilemeyen alacakların hangi müşteri grubuna ait olduğu belirlenerek tahsil hızlandırıcı gerekli önlemler alınmalı ya da gerektiğinde söz konusu müşteri gurubuna ek satış yapmaktan kaçınılmalıdır.
Alacakların devir hızı: Kredili satış tutarı (net) / Ortalama ticari alacaklar
Alacak dönme hızı çabukluğu (devir hızı), genellikle firmanın müşterilerden alacakların hangi hızla tahsil ettiğini gösterir. Tahsil edilen alacaklar arttıkça, bu tutarlar yeniden yatırımlara yöneltildiği için, firmanın likiditesi ve karlılığı da artmaktadır. Yüksek bir alacak dönüşüm hızı, firmanın katı bir alacak politikası izlediğini ve yüksek risk sınıfındaki müşterilere satış yapmadığını gösterebilir. Kuşkusuz böyle bir politikanın işletme satışlarını azalması böylece karlılığını düşürmesi yönünde bir etkisi de olmaktadır. Alacak devir hızının düşük olması ile firma , marjinal müşterilere de satış yaparak ve uzun ödeme süresi tanıyarak, satışlarını maksimum kılmayı amaçlayabilir.
Alacakların ortalama tahsil süresi ise yılın gün sayısı (365) alacak dönme çabukluğuna bölünmesi ile hesaplanabileceği gibi, doğrudan aşağıdaki formülle de hesaplanabilir:
Alacakların Tahsil Süresi: (Ticari alacaklar * 365) /Yıllık kredili satış tutarı (net)
Batı pazarlarındaki uygulama deneyimlerine göre alacakların ortalama tahsil süresinin kredili satışların süresine yapılacak 1/3'lük ek süreyi aşmaması gerekir. Öte yandan bir işletmenin alacak dönüşüm hızının yüksek olması, standarttan daha düşük bir likidite oranı ile çalışabileceğini ve bu özelliği nedeniyle diğer işletmelere oranla daha yüksek tutarda borçlanabileceğini gösterir.
Bir firmanın alacak devir hızının düşük olması, büyük oranda firmanın finansal yönetim yapısıyla yakından ilgilidir. Alacak devir hızının düşük olması çoğu zaman ilgili firmanın alacak tahsil politikasının etkin olmamasından kaynaklanır. Diğer yandan bu durum firmanın vade fark yoluyla pazar ortalamalarından daha yüksek bir gelir elde etmek isteğinin sonucu da olabilmektedir. Alacak devir hızının düşük olması firmanın alacaklarını tahsil edememe riskini arttırdığı için gelirlerin artması her zaman gerçekleşmez. Bu yolla başarı sağlamanın temel üstünlüğü, müşterilere sağlanan ek ödeme sürelerinin firmanın pazar payı üzerindeki olumlu etkisidir.
Finansal yönetici, alacakların tahsil hızının yavaşlama nedenlerini araştırmalıdır. Alacak tahsil süresinin artmasının muhtemel bir nedi de, firmanın giderek marjinal müşterilere daha çok satış yapmasıdır. Hangi müşteri grubunun firmanın alacak tahsil hızını azalttığını belirlemede alacakların yaş çizelgesinden yararlanılabilir.
Bu yöntemde, geçmiş aylara ait alacakların henüz tahsil edilemeyen bölümü dönem sonundaki alacak tutarına oranlanarak her ay doğmuş olan alacakların toplam alacaklardaki payı belirlenmektedir. Söz gelimi bir firma, Aralık sonu itibariyle analiz ediliyorsa alacakların doğdukları aylar itibariyle toplam alacaklara oranının aşağıdaki gibi olduğunu kabul edelim:
Aralık Kasım Ekim Eylül Ağustos ve Önceki Aylar Toplam
%35 %25 %20 %11 %9 %100
Söz konusu işletmenin, kredili satışlarında vade 91 gün ise firma alacaklarının %80'inin henüz vadesinin dolmadığı görülmektedir. Öte yandan, vadelerinin dolmasından itibaren alacakların %11'inin 1 aya kadar, %9'unda ise iki ay ve daha fazla gecikme olduğu görülmektedir. Vadeleri dolmasına karşın, tahsil edilemeyen alacakların hangi müşteri grubuna ait olduğu belirlenerek tahsil hızlandırıcı gerekli önlemler alınmalı ya da gerektiğinde söz konusu müşteri gurubuna ek satış yapmaktan kaçınılmalıdır.
ÖRNEK
Örnek oran hesaplamasına buradan ulaşabilirsiniz.
KAYNAK
Finansal Yönetim, Prof. Dr. Niyazi Berk, sf. 45, Türkmen Kitabevi
